مدیریت محیط گلخانه یکی از اساسی‌ترین عوامل در تولید محصولات کشاورزی به شکل پرورش یافته و بهینه است. مدیریت گلخانه از نظر تخصصی شامل کنترل دما، رطوبت، نور، انتقال هوا و کیفیت هوا است. هدف اصلی مدیریت محیط گلخانه ایجاد یک محیط مناسب برای رشد و توسعه گیاهان خوراکی و زینتی است.
مدیران گلخانه موظف هستند عوامل مختلف محیطی مانند دما و رطوبت را به طور دقیق کنترل کرده و به مدیریت نور و دیگر عوامل محیطی بپردازند که برای ایجاد شرایط مطلوب برای رشد گیاهان مهم است. فناوری‌های نوین و سیستم‌های هوشمند به بهبود مدیریت محیط گلخانه کمک کرده و باعث افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف منابع محیطی گردد.
نکات مهم در مدیریت محیط گلخانه
در بخش زیر به چند نکته طلایی برای مدیریت محیط گلخانه اشاره شده است:
۱. روشنایی گلخانه
نور خورشید یکی از اصلی‌ترین عوامل موثر در رشد و توسعه گیاهان در گلخانه است. نور خورشید منبع اصلی رشد، گلدهی و میوه دهی گیاهان است. تامین نور مورد نیاز برای گیاهان از لحاظ تخصصی اهمیت دارد. شرکت های سازنده گلخانه در ایران برای بهره‌وری بالا و کاهش هزینه‌ها، نصب سیستم‌های نوردهی هوشمند توصیه کرده و برای تعدیل نور خورشید سایبان‌ها و پوشش‌های مناسب را معرفی می‌کنند. به طور مثال نصب ال ای دی (LED) به عنوان منبع نور به کاهش مصرف انرژی و افزایش بازدهی کمک کند.
- میزان نور مورد نیاز برای هر گونه گیاه متفاوت بوده و نیازهای نوری هر گونه گیاه قبل از کاشت مورد بررسی قرار بگیرد.
- تعدیل نور خورشید با نصب سایبان‌ها به کنترل دمای داخل گلخانه و جلوگیری از سوختگی گیاهان کمک می‌کند.
- تکنولوژی‌های هوشمند مانند سنسورهای نوری برای اندازه‌گیری میزان نور باعث ارتقا بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها می‌شود.
۲. پایداری محیط
پایداری محیط گلخانه شامل حفظ شرایط مطلوب دما، رطوبت، و کیفیت هوا برای رشد بهینه گیاهان است. برای دستیابی به پایداری محیط، خرید هواکش گلخانه، نصب سیستم‌های مدیریت حرارت و تهویه، کنترل رطوبت و فیلتراسیون هوا بسیار حائز اهمیت هستند. سیستم‌های گرمایش و خنک کننده، سیستم‌های تهویه مطبوع و کنترل دقیق رطوبت هوا با سنسور های هوشمند، بک محیط پایدار و مناسب برای رشد گیاهان را ایجاد می‌کند.
- کنترل دما و رطوبت به طور دقیق و استمراری از مهمترین عوامل موثر بر رشد و عملکرد گیاهان در گلخانه است.
- سیستم‌های تهویه مطبوع و گرمایش/سرمایش هوشمند به بهره‌وری انرژی و کاهش هزینه‌ها کمک کند.
- فیلتراسیون هوا برای حفظ کیفیت هوای داخل گلخانه و جلوگیری از ورود عوامل آلوده محیطی حائز اهمیت است.
۳. میزان رطوبت
میزان رطوبت در محیط گلخانه اهمیت بسیاری دارد، به ویژه محصولات و گیاهان تکثیر شده و رشد شده در گلخانه به درصد رطوبت خاصی احتیاج داشته باشند. مواردی که حفظ رطوبت در گلخانه در نظر گرفته می‌شوند عبارتند از:
- کنترل رطوبت: استفاده از سیستم‌های تهویه مناسب و فیلتراسیون هوا برای کنترل رطوبت بسیار حائز اهمیت است. رطوبت نسبی مطلوب برای بیشتر فرایندها و محصولات در حدود 40% تا 80% است.
- پیشگیری از رطوبت زیاد: رطوبت زیاد منحرف به رشد میکروب‌ها، قارچ‌ها و خرابی ریشه گیاهان می شود، بنابراین ایجاد فضای خشک و کنترل شدنی بسیار حائز اهمیت است.
- مانیتورینگ و کنترل مداوم: به هنگام احداث گلخانه، سنسورها برای اندازه‌گیری رطوبت و سیستم‌های خودکار برای تنظیم میزان رطوبت نصب می‌شود تا شرایط مطلوب را برای گیاهان خوراکی یا زینتی ایجاد کند.
- کنترل دما و رطوبت به صورت همزمان بسیار موثرتر از کنترل هر کدام به تنهایی است.
۴. تنظیم دما
تنظیم دما یکی از مهمترین عوامل در مدیریت گلخانه است، زیرا دما می‌تواند بر روند تولید، کیفیت محصولات، و راحتی کارکنان تاثیرگذار باشد. مواردی که باید در نظر گرفته شوند عبارتند از:
- تهویه و سیستم‌های گرمایش و سرمایش: سیستم‌های تهویه مطبوع و سیستم‌های گرمایش و خنک کننده برای حفظ دمای مطلوب بسیار حائز اهمیت است.
- کنترل دما به صورت همگانی: اطمینان از اینکه دما در تمام نقاط گلخانه یکنواخت است بسیار مهم است. به طور مثال دمای گلخانه در نزدیکی‌های در ورودی کمتر از انتهای آن است چون گردش هوا در کنار در ورودی بیشتر اتفاق می‌افتد
- سیستم‌های هوشمند: سیستم‌های هوشمندی که بتوانند دما را به صورت اتوماتیک تنظیم کنند و در صورت نیاز به تصحیح مقادیر دما بپردازند گزینه مناسبی است.
- دما باید در محدوده مشخص و مطلوب برای فرآیندها و محصولات تنظیم شود. محدوده دما در گلخانه ۱۸ تا ۲۸ درجه سانتیگراد است
- سیستم‌های هوشمند برای کنترل دما به بهره‌وری انرژی و کاهش هزینه‌ها کمک کرده و دمای گلخانه را در تمام طول سال در فصل تابستان و پاییز یک سال نگه می‌دارد.
۵. میزان دی اکسید کربن
از نظر کارشناسان شرکت های گلخانه ساز، میزان دی اکسید کربن (CO2) در گلخانه‌ها برای بهبود رشد و عملکرد گیاهان مهم است. CO2 یکی از عوامل اساسی در فتوسنتز بوده و باعث تولید قندها و سایر ترکیبات غذایی در گیاهان می‌شود. افزایش میزان CO2 در محیط گلخانه عملکرد گیاهان را بهبود بخشیده و رشد آنها را تسریع کند. برای مدیریت موثر CO2، اغلب از سیستم‌های انتقال و تزریق CO2 به داخل گلخانه استفاده می‌شود. تعیین زمان و میزان مناسب برای تزریق CO2 توسط مهندسین کشاورزی تعیین می‌شود.
۶. آبیاری منظم
گیاهان نیاز به مقدار مناسبی از آب برای رشد و توسعه دارند و آبیاری نامناسب باعث ناپایداری در ریشه زایی، خرابی و افت کیفیت محصولات منجر می شود. برای آبیاری منظم، سیستم‌های آبیاری خودکار، سنسورهای رطوبت خاک را نصب می‌کنند. علاوه بر این، استفاده از آبیاری قطره‌ای و سیستم‌های هوشمند باعث صرفه‌جویی در مصرف آب و بهبود کارایی آبیاری خواهد شد. هدف اصلی از برنامه‌ریزی آبیاری در گلخانه‌ها عبارتند از:
- کاهش هدر رفت آب چ
- کاهش مصرف آب
- سلامت نگه داشتن ریشه گیاهان
۷. کوددهی در گلخانه
کوددهی یکی از نکات مهم در مدیریت گلخانه بوده و تاثیر بسزایی بر رشد و عملکرد گیاهان دارد. کودها موادی هستند که تغذیه گیاهان را تأمین کرده و چچ شامل عناصر غذایی مختلفی مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم است. کودهای مناسب و درست به بهبود رشد، توسعه ریشه، تولید مثل و مقاومت در برابر بیماری‌ها و آفات کمک می‌کنند. کارشناسان شرکت گلخانه سازی، برای کوددهی در گلخانه‌ها از روش‌های مختلفی مانند کودهای شیمیایی، آلی، زیستی یا ترکیبی را پیشنهاد می‌دهند. مدیریت دقیق و زمانبندی مناسب برای کوددهی مهم است تا از افزایش مصرف بی‌مورد کودها و خطرات زیست‌محیطی جلوگیری شود.
۸. روش کاشت و تکثیر
روش کاشت و تکثیر گیاهان نیز از موارد مهم در مدیریت گلخانه است که بر عملکرد و میزان تولید موثر است. انتخاب روش مناسب برای کاشت و تکثیر گیاهان وابسته به نوع گیاه، شرایط محیطی و هدف نهایی است. روش‌های معمول تکثیر گیاهان عبارتند از:
- کاشت بذر
- تکثیر از ریشه
- قلمه‌گیری
- تقسیم گیاه
- پایه رویشی
- روش ژنوتیپ
قبل از احداث گلخانه، مدیر گلخانه باید روش‌های مختلف تک تیر گیاه را بکوبی بشناسند. هر روش دارای مزایا و معایب خاص خود است. به عنوان مثال، استفاده از کاشت بذر می‌تواند هزینه و زمان بر بوده ولی از دید زمانی طولانی‌تر باشد، در حالی که تکثیر از ریشه زمان کمتری برای رشد و برداشت نیاز دارد به شرطی که به خوبی از گیاه نگهداری شود.
همچنین بخوانید: قیمت و خرید نایلون گلخانه
کلام آخر
در این مطلب به مدیریت محیط گلخانه اشاره شد. برای آشنایی بیشتر با شرایط احداث گلخانه و هزینه ساخت گلخانه به صورت مستقیم و آنلاین با کارشناسان در ارتباط باشید، تا آنها اطلاعات لازم را به طور کاملاً علمی در اختیار شما قرار دهند.
